2.2.2 Goed koopmansgebruik

De ondernemer is niet vrij om zijn totale winst uit onderneming, die vele jaren kan bestaan, willekeurig te verdelen over de jaren. De in een bepaald jaar aan te geven winst moet worden bepaald volgens goed koopmansgebruik, met inacht­neming van een bestendige gedragslijn die onafhankelijk is van de vermoedelijke uitkomst (art. 3.25 Wet IB). De Wet IB geeft geen definitie van het begrip goed koopmansgebruik. Goed koopmansgebruik houdt in dat de boekhouding, met enkele uitzonderingen, gevoerd moet worden naar algemeen aanvaarde bedrijfseconomische principes.

Bij het begrip ‘goed koopmansgebruik’ staan drie beginselen centraal:

a. realiteitszin;

b. voorzichtigheid;

c. eenvoud.

Ad a. Realiteitszin

De ondernemer moet zijn fiscale jaarwinst met realiteitszin vaststellen. Baten en lasten moeten worden toegerekend aan de jaren waarop zij daadwerkelijk betrekking hebben. Inkomsten en uitgaven mogen dus niet naar eigen inzicht over de diverse jaren verdeeld worden.

Voorbeeld

Devlet Menderes, accountant, stuurt op 5 januari 2024 aan een cliënt een factuur van € 5.000 voor verrichte werkzaamheden in december 2023. Op grond van de realiteitszin moet Devlet deze omzet verantwoorden in 2023. Op de balans per 31 december 2023 moet onder de vlottende activa een post worden opgenomen wegens het nog te vorderen bedrag.

Bij een verkoop van goederen moet uiterlijk op het tijdstip van de levering de winst worden genomen. Ook als de verkoopovereenkomst al eerder is gesloten, hoeft op dat eerdere tijdstip nog geen winst te worden verantwoord. Er mag ­echter niet worden gewacht tot het moment dat de factuur wordt verzonden, of dat deze is betaald.

Voorbeeld

Martin Nelissen, meubelhandelaar, verkoopt op 10 december 2023 een eethoek met zes stoelen aan Jos ­Nijdam. De aflevering vindt plaats op 6 januari 2024. ­Martin stuurt aan Jos een factuur op 8 februari 2024. Jos betaalt de factuur op 15 maart 2024.

Martin moet de winst op de eethoek verantwoorden in het jaar 2024. Het beslissende moment is de datum van levering, 6 januari 2024. Het moment van het verzenden van de factuur en de datum van de betaling zijn niet van belang voor de vraag wanneer de winst moet worden verantwoord.

Ad b. Voorzichtigheid

Een ondernemer hoeft zich niet rijker te rekenen dan hij is. Op grond van het voorzichtigheidsbeginsel mogen verliezen worden genomen zodra deze bekend zijn; winsten hoeven pas verantwoord te worden nadat deze daadwerkelijk zijn behaald.

Voorbeeld

Maarten Putker heeft een vordering van € 10.000 op debiteur Franssen. Debiteur Franssen is in financiële moeilijkheden geraakt en Maarten twijfelt of hij zijn ­vordering kan innen. Op grond van het voorzichtigheidsbeginsel mag Maarten zijn vordering afwaarderen. Als later blijkt dat debiteur Franssen wel kan betalen, moet Maarten de afwaardering terugnemen.

Ad c. Eenvoud

Het eenvoudbeginsel wil zeggen dat het systeem om de winst toe te rekenen aan bepaalde jaren praktisch hanteerbaar en controleerbaar moet zijn.

Voorbeeld

Electrica bv produceert elektrische frituurpannen. Electrica bv weet uit ervaring dat ongeveer 5% van haar debiteuren de nota niet voldoet. Op grond van het voorzichtigheidsbeginsel mag Electrica bv hier rekening mee houden. Strikt genomen zou zij per debiteur moeten nagaan in hoeverre deze de nota zal voldoen. Op grond van het eenvoudbeginsel mag Electrica bv echter jaarlijks een afwaardering toepassen van 5% op de openstaande facturen.

Goed koopmansgebruik geldt ook voor waarderingssystemen van de in de onderneming aanwezige goederen en vermogensobjecten. Binnen de grenzen van goed koopmansgebruik mag een ondernemer zelf kiezen welk systeem hij hanteert, ook al kunnen er behoorlijke verschillen in waardering ontstaan. Door te wisselen van het ene waarderingssysteem naar het andere kunnen incidentele verliezen of ­winsten ontstaan. Het is niet toegestaan om ­zonder zakelijke redenen van systeem te veranderen. Er moet sprake zijn van een bestendige gedragslijn. Een stelselwijziging is niet toegestaan indien deze is gericht op het realiseren van incidenteel fiscaal voordeel.

Voorbeeld

Henk Heilo heeft dit jaar een verlies uit onderneming geleden. Zijn verlies kan hij niet compenseren met voorafgaande jaren. Henk besluit om deze reden zijn voorraden te gaan waarderen op de kostprijs in plaats van de kostprijs of lagere marktwaarde, ­hetgeen bij Henk tot een hogere waardering leidt. Beide waarderings­methoden voldoen aan de regels van het goed koopmansgebruik. De wijziging is echter niet toegestaan, omdat deze uitsluitend is ingegeven in verband met het behalen van een incidenteel fiscaal voordeel.